کتێب وه‌ک کاڵا/به‌ختیار حه‌مه‌سوور
کتێب وه‌ک کاڵا/به‌ختیار حه‌مه‌سوور
بیرمه قۆناغی یه‌کی زانکۆ بووین، وانه‌یه‌کمان هه‌بوو به ناوی کوردۆلۆجی، ڕۆژێک مامۆستای وانه‌که ویستی گفتوگۆیه‌ک دروست بکات، پرسیارێکی کرد و گوتی: "کێ له ئێوه نووسین و ڕۆمانه‌کانی به‌ختیار عه‌لی خوێندووه‌ته‌وه؟" کچێک ده‌ستی به‌رز کرده‌وه و گوتی: "مامۆستا، من پارساڵ ده‌ستم دایه ئێواره‌ی په‌روانه و چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌کیشم لێ خوێنده‌وه، به‌ڵام هه‌رچه‌ند هێنام و بردم، هیچی لێ تێ نه‌گه‌یشتم، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا به‌ختیار عه‌لی تا ئێستا هه‌رچی کتێبی چاپ کردووه و له ئاینده‌یشدا چیتر چاپ بکات، هه‌مووی ده‌کڕم." وه‌ڵامه‌که‌ی ئه‌و کچه بۆ قه‌یرێک مامۆستاکه‌ی بێده‌نگ کرد و پاشان هه‌ناسه‌یه‌کی هه‌ڵکێشا و گوتی: "که‌سی دیکه نییه؟" وه‌ک زۆرجاری دی سه‌رم لێ بوو به شتێکی زیاده و نه‌مزانی چی لێبکه‌م، ناچار به‌سه‌ر ده‌فته‌ره‌که‌ی به‌رده‌ستمدا شۆڕم کرده‌وه. ئینجا مامۆستا گوتی: "ده‌ی با بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر موحازه‌ره‌که." له‌م بیره‌وه‌رییه چکۆله‌ی ئه‌و کچه باشه‌وه، به جۆرێک خوێنه‌ر ئاشنا ده‌بین، که هێنده‌ی خه‌می کڕین و کۆکردنه‌وه‌ی کتێبه‌کانی هه‌یه، ئه‌وه‌نده به ته‌نگ خوێندنه‌وه‌ی کتێبه‌کانه‌وه نییه، کتێب لای ئه‌م جۆره خوێنه‌رانه، بووه به جۆرێک له مۆدی ڕۆژ، هه‌ر ڕێک وه‌کوو مۆدی جلوبه‌رگ. کچه هاوپۆلییه‌که‌م، نموونه‌یه‌که بۆ ئه‌و جۆره که‌سانه‌ی بازاڕ زه‌وق و سه‌لیقه‌یان دیاری ده‌کات، نه‌ک به پێچه‌وانه‌وه.
ده‌سه‌ڵاتی بازاڕ، ده‌سه‌ڵاتێکی ڕه‌ها ئاراسته‌که‌ره، هه‌موو شته‌کان ده‌کات به ژماره و نرخیان له‌سه‌ر داده‌نێ، ئه‌مڕۆ بازار له جێی ئێمه بڕیار ده‌دا و بیر ده‌کاته‌وه، به کۆمه‌کی ژان بودریار ده‌توانین بڵێین: بازاڕ ئینسانه‌کانی کردووه به کاڵا به ده‌ست کاڵاکانه‌وه. ئه‌و مۆدێلانه‌ی ڕۆژانه ده‌گه‌نه بازاڕه‌کان و چاوی ئێمه به لای خۆیاندا ڕاده‌کێشن، که‌شێکیان سازاندووه، که تاک هێنده‌ی دیکه له تاکێتی خۆی دوور بکه‌وێته‌وه و هه‌نگاو ڕووه‌و کۆ بنێی. ئه‌وه‌نده‌ی بیر کردنه‌وه‌مان به لای دواین جۆری ئوتومبێل و قه‌نه‌فه و مۆبیلیاتی ناوماڵ و ئێکسیسوار و تا ده‌گات به پۆشاک و قاپ و په‌رداخ و بووکه‌ڵه و شته هه‌ره ورده‌کانی تری ڕۆژانه‌وه‌یه، هێنده ناپه‌رژێینه سه‌ر مه‌عریفه‌ی تاکه که‌سیی خۆمان، خه‌مێک له کورت و کوێریی دنیابینیمان ناخۆین، که ته‌نانه‌ت به‌رده‌می خۆیشمان به لێڵ و ته‌ماویی ده‌بینین. مۆد و کاڵاکان، ڕووبه‌رێکی به‌رفراوانیان له ژیانی ڕۆژانه‌مان گرتووه‌ته‌وه، زۆرجار خواردن و خواردنه‌وه ده‌بنه جێگره‌وه‌ی کاڵاکان، واته خه‌می تێربوونی سک، خه‌مێکه له پاش ڕازاندنه‌وه‌ی دیکۆر و په‌رده‌ی په‌نجه‌ره و گوڵی پلاستیکییه‌وه دێت.
مۆد وه‌ک زۆرێک له بابه‌ته‌کانی دیکه، دیالێکتی باش و خراپ له خۆیدا هه‌ڵده‌گرێ، ئه‌وه چاوی که‌متین و کزی ئێمه‌یه، که هه‌میشه دیوێکی شته‌کان ده‌بینین، لایەنی باشی مۆد ئەوەیە، جۆرێک دیزاینی نوێ و هاڕمۆنی دێنتە ئاراوە، کە بەکارھێن دەتوانێ لە نێوانیاندا ھەڵبژێرێت و باشترینیان بۆ خۆی دەست نیشان بکات. لایەنە خراپەکەی مۆد له‌ناو دیوه باشه‌که‌یدا نووستووه، ئه‌وه‌یه؛ که که‌سانی دیزاینکار و ناوه‌ندی بڵاوکار و کۆمپانییەکان، بڕیار دەدەن کە بەکارھێن چی ھەڵبژێرێت. واته؛ ئه‌وان پێت ده‌ڵێن: تۆ ئه‌رک مه‌کێشه! ئێمه له‌بری تۆ بیر ده‌که‌ینه‌وه و له‌بری تۆ بڕیار له‌سه‌ر به‌رهه‌مه‌‌کان ده‌ده‌ین، ئیتر بەکارھێن نەک ھەر بڕیاردەر نییە، بەڵکوو بە تەواوی ملکەچی زه‌وق و حه‌زی که‌سانی دیزاینکار و ناوه‌نده بڵاوکاره‌کانه. بە وتەیەکی دیکه، بەکارھێن له به‌رانبه‌ر پێداویستی ڕۆژانه‌ی ژیانیدا، وەک ئامێرێکی لێ دێت، که ده‌ستێکی دی بەرنامەی بۆ دادەنێت و داتاکانی بۆ ڕێک ده‌خات.
مرۆڤی نوێ، مرۆڤێکه ترساو له جووڵه و ڕووداوه‌کانی چوارده‌وری، له گۆڕانکارییه‌کان، ترسه‌که‌یش به شێوه‌ی جێمان و دابڕان خۆی پیشان ده‌دات. هه‌موو جێمان و دابڕانێک، جێمان و دابڕانه له ڕه‌وتی ڕاکردووی زه‌مه‌ن. بۆ نموونه: کاتێک به‌رانبه‌ره‌که‌م تیشێرتکی تازه‌ی تورکی ده‌کڕێ، یه‌که‌م خوێندنه‌وه‌ی من بۆ ئه‌و، هه‌ستێکه له نێوان ترس و ئیره‌ییدا، گه‌ر منیش له‌و تیشێرته تورکییه نه‌کڕم، دوا ده‌که‌وم. بۆیه به‌رله‌وه‌ی پێی بڵێم پیرۆزه و ئه‌وانه، یه‌کسه‌ر پرسیاری ئه‌و شوێنه‌ی لێ ده‌که‌م، که تیشێرته‌که‌ی لێ کڕیوه. ئه‌مه جۆرێکه له شکانه‌وه‌ی خۆت له خۆتدا، هه‌سته‌که جۆرێکه له خۆبه‌که‌مزانین و دروستبوونی درز و چاڵ.
پێشکه‌وتنی دنیا به‌و شێوازه بێ ڕه‌حم و ترسناکه‌ی که هه‌یه، هه‌موو شتێک له خۆیدا ون ده‌کات و داده‌پۆشێ، پێشکه‌وتن له بواری چاپ و دیزاینی کتێب، یه‌ک له‌و لایه‌نانه‌یه که به‌ر ئه‌م شه‌پۆله که‌وتووه، به‌رگی کتێب به‌و شێوه نایابه‌ی که هه‌یه، به جۆرێکی ده‌سه‌ڵاتدار چاوی خوێنه‌ر_به‌کارهێن به لای خۆیدا ڕاده‌کێشێ و ده‌ستی مه‌سره‌فکه‌ر خێراتر ده‌کات. هه‌ڵبه‌ت نابێ له بیری بکه‌ین، چاپ کردنی کتێب به‌و شێوازه جوان و دانسقه‌یه‌ی که هه‌یه، له هه‌ره سیفه‌ته باشه‌کانی ئه‌وه‌یه، په‌یوه‌ندیی کتێب و هونه‌ری دیزاینگرافیکی توندوتۆڵ کردووه.
له ئێستادا، به‌رگی کتێبه‌کان وه‌ک ئه‌وه‌ن سه‌یری تابلۆیه‌کی شێوه‌کاری بکه‌ی، له زۆریاندا، ڕه‌نگه‌کان هێنده تێر و تۆخن، چاو تێک ده‌ده‌ن، جوانی کتێبه‌کان گه‌یشتووه‌ته ئاستی جوانیی کاڵاکان و بگره زیاتریش. ده‌زگه و ناوه‌نده بڵاوکراوه‌کانیش لێزانانه کار بۆ ئه‌م به کاڵا کردنه ده‌که‌ن، به جۆرێک دێن، کتێبه‌کان له ڕووی کوالیتی و دیزاین و درێژی و پانییه‌وه، به یه‌ک ئاست و یه‌ک قه‌باره‌ی دیاری کراو چاپ ده‌که‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا هێڵ و خه‌تی خۆیان به چاپکراوه‌کانه‌وه جێ ده‌هێڵن، کڕیار(خوێنه‌ر) ناچار ده‌که‌ن، که کۆی چاپکراوه‌کانی ئه‌و ده‌زگه‌یه، یان ئه‌و ناوه‌نده بکڕێ.
بوونی چاپکردنی کتێب به زنجیره، هیچ نییه، جگه له زیادکردنی خوێنه‌رۆکه‌ی بێسه‌واد و به کاڵا کردنی کتێب. له نموونه‌ی ئه‌م کتێبانه: زنجیره‌ی تۆ گه‌وره‌تر له‌وه‌یت که بیری لێ ده‌که‌یته‌وه، وته‌ی ناوداران، هه‌نگاوه‌کانی سه‌رکه‌وتن، چۆن ده‌بی به ملیۆنێر و ملیاردێر، ڕۆمانی بازاڕی، مۆبایله‌شیعر و نازانم چیتر، زۆرێک له‌م کتێبانه، به دوای یه‌کدا چه‌ند به‌رگێکیان لێ ده‌رده‌چێ، زوو زوویش له بازاڕدا نامێننه‌وه و به‌رده‌وام چاپ ده‌کرێنه‌وه، به جۆرێک جاری وا هه‌یه چاپی ئه‌م کتێبانه توون ده‌کێشێ و ده‌چێته حه‌وته‌م و هه‌شته‌م و ئه‌ولاتریش، له کاتێکدا چاپ و فرۆشی کتێبه باش و شاکاره جیهانییه‌کان، هێنده که‌م و نزمه، تووشی نائومێدییه‌کی پێکه‌نیناویی ده‌بی.
کتێبخانه له‌ناو ماڵی کوردیدا به دۆخێکی شلۆقدا ده‌ڕوات، کتێبی ناو کتێبخانه‌کان هه‌مه‌چه‌شن و ڕه‌نگاڵه‌یین، کڕینی کتێب، زۆرجار له‌به‌ر جوانیی و کوالیتی کتێبه‌که‌یه، که ده‌توانین ناو مه‌عره‌ز و کۆمیدییه‌که‌ی پێ بڕازێنینه‌وه، یان ده‌بێ به چاولێکه‌ری، هاوڕێکه‌م کتێبێک ده‌کڕێ، ئێ نابێ، ده‌بێ منیش بیکڕم، زۆرجاریش چاولێکه‌رییه‌که ده‌بێ به چاولێکه‌رییه‌کی ده‌سته‌جه‌معی، واته که‌وتنه دوای چێژی باو، زۆرینه ده‌ڵێن فڵان کتێب واو وا جوانه، ئیتر خۆ ئێمه‌یش که‌سێکین به‌رده‌وام ئاراسته ده‌کرێین و کارلێکراوین به ئه‌وانی دیکه. له زۆرجاریشدا ڕیکلام خۆی ده‌خزێنێته پڕۆسه‌که‌وه، له‌م حاڵه‌ته‌دا، ده‌سه‌ڵاتی ڕیکلام هێنده گه‌وره و پڕهێزه، ده‌رچوون لێی، شتێکه وه‌ک مه‌حاڵ. دۆستێک بۆی گێڕامه‌وه و گوتی: چۆته ماڵی ناسیاوێکی، که کتێبخانه‌یه‌کی گه‌وره‌ی هه‌یه، ساڵانێکی زۆره کتێب کۆ ده‌کاته‌وه بێ ئه‌وه‌ی بۆ جارێکیش کتێبێکیان بکاته‌وه، گوتی: پێم گوت ئه‌م هه‌موو سه‌رچاوه و کتێبه باشه‌ت له‌به‌ر ده‌سته بۆ نایانخوێنیته‌وه؟ گوتی: نایانخوێنمه‌وه، چونکه گه‌ر بیانخوێنمه‌وه، ده‌بێ کتێبه‌کان دابگرم و بیانکه‌مه‌وه، به‌وه‌یش هه‌م شوێنه‌که‌یان تێک ده‌چێت، هه‌م کتێبه‌کانیش پیس و چڵکن ده‌بن.
کاڵا و فێتشیزم لای فرۆید و لاکان بابه‌تێکن بۆ پڕ کردنه‌وه‌ی بۆشایی. ئێمه پڕین له بۆشایی و درز، ئه‌م بۆشایییانه پڕ نابنه‌وه و ده‌بن به گرێ. هه‌میشه بڕی ئه‌وه‌ی ده‌چێته ناو ئه‌م بۆشایییانه‌‌وه، به بڕی ئه‌وه لێی ده‌رده‌چێ، لێره‌وه مه‌یلی چێژ و ئازار درێژ ده‌بنه‌وه و له‌و بۆشایییانه‌‌دا پێک ده‌گه‌ن، له یه‌ک کاتدا چێژ له کڕینی کاڵاکان ده‌بینین، که ده‌توانن به‌شێک له‌م به‌تاڵییه‌مان بۆ پڕ بکه‌نه‌وه، ئازاریش ده‌بینین به‌ده‌ست ئه‌م چاڵه قووڵ و تێر نه‌بوانه‌وه، که هه‌ر داوای زیاتر و زیاتر ده‌که‌ن. ئه‌و کاته‌ی نزیکه‌ی خه‌ریکه بگه‌ینه چێژ، ئازار خۆیمان پێدا ده‌کێشێ.
مه‌یلی کۆ کردنه‌وه‌ی کتێب و دانانی له ڕه‌فه‌ی به‌رچاو و پاشان نه‌خوێندنه‌وه‌ی، جۆرێکه له‌و گرێ و نه‌خۆشییه‌ی که فرۆید و لاکان ده‌ستیان له‌سه‌ر دانا‌وه. له‌و دیده ده‌روونشیکارییه‌وه ده‌گه‌ین به خاڵێک بۆ کۆتاییی باسه‌که، خاڵه‌که‌یش پرسیارێکی گرنگه، پرسیاره‌که باسێکی درێژ به دوای خۆیدا جێ ده‌هێڵێ، ئێمه ناچینه ناو باسه‌که‌وه، هه‌ر ئه‌وه‌نده حه‌ز ده‌که‌ین به‌ردێک بهاویژینه گۆمه‌که‌وه و سه‌یری بازنه و شه‌پۆله‌کانی بکه‌ین. پرسیار: بوونی کتێبخانه‌یه‌ک له‌ناو ماڵی کوردیدا، چ له ئاستی تاک یان خێزاندا، تا چه‌ند ده‌توانین بڵێین: بیر کرنه‌وه‌ی ئه‌و تاکه، یان ئه‌و خێزانه، ڕه‌نگدانه‌وه‌ی بیر و بۆچوونی کتێبه‌کانی ناو کتێبخانه‌که‌یه‌تی؟ یاخۆ: تا چه‌ند کتێبه‌کانمان توانیویانه بیر کردنه‌وه‌مان بگۆڕن؟ ئه‌و کتێبانه‌ی خوێندوماننه‌ته‌وه، تا چه‌ند توانیویانه تۆزی سه‌دساڵه‌ی دابونه‌ریتمان لێ بته‌کێنن؟ ئه‌گه‌ر سه‌یرێکی کۆمه‌ڵگه و پاشان خێزان و تاک بکه‌ین، وه‌ڵامه‌که، گۆران گوته‌نی: وه‌ک کانییه‌کی به‌ر تریفه‌ی مانگه‌شه‌و، ڕوونه.
